گل ساعتی گیاهی زینتی و همچنین دارویی و خوراکی است که به خاطر گل‌های درشت و شبیه به ساعت آن به این اسم نام‌گذاری شده است. به خاطر پیچک‌هایی که از روی ساقه رشد کرده و به اجسام و گیاهان کنارش می‌پیچد و بالا می‌رود به آن پیچ ساعتی هم گفته می‌شود و جزو گیاهان بالارونده و مناسب برای سر درب منازل، حصارها، نرده‌ها و سایبان‌ها محسوب می‌شود. ساقه‌های این گیاه نازک بوده و نیاز به قیم یا تکیه‌گاه دارد و در صورت مناسب بودن شرایط رشد تا ۱۰ متر هم می‌تواند رشد کند. گل‌های درشت و زیبای آن که با گلبرگ‌هایی با آرایش مدور میله‌های ابریشمی شعاعی و مادگی آن، شکل ساعت را در ذهن تداعی می‌کنند. انواع گل ساعتی در گونه‌های مختلف با مخلوطی از رنگ‌های سفید، یاسی، آبی، ارغوانی و بنفش خودنمایی می‌کنند. گل‌ها پس از گرده‌افشانی تبدیل به میوه می‌شوند که رنگ میوه در بیشتر گونه‌ها سبز تا نارنجی است و در تعدادی از گونه‌ها این میوه‌ها خوراکی و حتی دارای خواص دارویی هستند. گل ساعتی حاوی فلاونوئید و آلکالوئیدهای گروه هارمالا و اسید سیانیدریک و میوه آن دارای اسید سیتریک، پرولین و مالتول است که هم برگ‌ها و هم میوه آن دارای خواصی همچون آرام‌بخش، خواب‌آور، ضد اضطراب و همچنین ضد درد و اسپاسم هستند. این گیاه هم در باغچه و هم در گلدان توانایی رشد دارد و یک گیاه نیمه همیشه سبز محسوب می‌شود. در مناطق معتدل به‌صورت همیشه سبز و در مناطق با زمستان‌های سرد دارای خزان شاخسار است. گونه P.caerulea که گل ساعتی آبی خزان‌دار هم نامیده می‌شود یکی از فراوان‌ترین گونه‌های این گیاه است. در زمان خشک شدن شاخسار باید ساقه‌های خشک را هرس و با کوددهی و تقویت گیاه به آن برای رشد مجدد در بهار کمک کرد.

کاشت و نگهداری

گل ساعتی را به‌وسیله بذر و قلمه می‌توان تکثیر کرد. قلمه گیری معمولاً در فصل بهار یا اوایل پاییز انجام می‌شود. قلمه‌ها از نوک یا طول ساقه به طول حدوداً ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر به‌طوری که روی آن حداقل دو گره (ناحیه اتصال برگ به ساقه) وجود داشته باشد؛ جدا می‌شوند. برگ‌های پایینی قلمه حذف و برگ‌های بالایی اگر خیلی بزرگ هستند؛ تا نیمه برش زده می‌شوند. بستری از مخلوط کوکوپیت یا پیت ماس و شن و ماسه آماده می‌کنیم و قلمه‌ها را تا یک‌سوم طول داخل آن فرو می‌بریم. بستر را آبیاری کرده و سعی می‌کنیم تا زمان ریشه دهی قلمه‌ها آن را به‌طور نسبی مرطوب نگه داریم و نه غرقاب. برای حفظ رطوبت قلمه می‌توانید یک روکش پلاستیکی شفاف بر روی ظرف قلمه بکشید. تکثیر گل ساعتی به‌وسیله بذر هم یکی از راه‌های تجاری و مطمئن برای گل ساعتی است.

برای این کار بذرها را لابه‌لای یک دستمال یا کوکوپیت قرار داده و آن را با اسپری آب مرطوب نگه می‌داریم و به مدت یک ماه داخل کیسه‌ای در یخچال با دمای ۵ درجه نگه‌داری می‌کنیم. بعد از این مدت آن را از یخچال خارج کرده و در ظرفی با مخلوط خاک کوکوپیت به همراه ۱۰ درصد شن و ماسه می‌کاریم. فقط به‌اندازه سه برابر قطر بذر باید روی آن خاک بریزید نه بیشتر. بستر را آبیاری کرده و در مکانی روشن با دمای حدوداً ۲۰_۲۳ درجه قرار می‌دهیم. در طی مدت زمان جوانه‌زنی بستر را به‌وسیله اسپری آب مرطوب نگه می‌داریم. بعد از جوانه‌زنی آبیاری را با میزان بیشتر و دفعات کمتر ادامه می‌دهیم تا گیاهچه کمی بزرگ شود و قابل انتقال به محل اصلی بگردد.

فاصله کاشت بذر گل ساعتی بین ۲۰ تا ۴۰ سانتی‌متر است. عمق کاشت بذر پیچ گل ساعتی ۱ سانتی‌متر است. پیچ گل ساعتی برای رشد به خاک رسی، لومی ماسه‌ای و کمی اسیدی نیاز دارد. ترکیبی از خاک باغچه، کمپوست یا خاک‌برگ به همراه مقداری شن و ماسه برایش ایده آل است. توجه داشته باشید که خاک مورد کشت باید از زهکشی مناسبی برخوردار باشد.

دمای ایده آل برای رشد این گیاه ۱۸ تا ۲۰ درجه سانتی‌گراد است. گل ساعتی از گیاهان آفتاب دوست می‌باشد که برای رشد به نور زیاد خورشید نیاز دارد. این گیاه به نور مستقیم آفتاب روزانه به مدت ۴_۶ ساعت نیاز دارد. البته گیاهان کوچک بهتر است در طول تابستان به‌وسیله سید یا سایبان از اشعه مستقیم آفتاب به‌خصوص در هنگام ظهر محافظت شوند. تأکید می‌شود که این گیاه یک گیاه فضای باز بوده و داخل آپارتمان قابل نگهداری نیست. زمان گلدهی پیچ گل ساعتی از اوایل تابستان شروع و تا شروع فصل سرما در اواسط پاییز ادامه دارد. بیشترین گلدهی آن در زمانی که دمای هوا بین ۲۰_۲۵ درجه سانتی‌گراد باشد اتفاق می‌افتد. پیچ گل ساعتی به آبیاری کم و متوسطی نیاز دارد.

گل ساعتی به دلیل رشد سریعی که دارد برای رشد مناسب و رسیدن نور و مواد غذایی همه قسمت‌های آن بایستی به‌طور منظم و یکنواخت هرس و نگهداری شود. هنگام هرس شاخه‌هایی که باعث تراکم بیش از اندازه مرکز گیاه شده‌اند را حذف کنید. بهتر است هرس به‌صورت خلوت کردن شاخه‌های در هم تنیده و حذف شاخه‌های خشک انجام شود. در مناطقی که دارای زمستان‌های سرد هستند؛ می‌توان در صورت خزان گیاه، شاخسارهای خشک را هرس و همراه با کود حیوانی پوسیده در اطراف طوقه گیاه ریخت تا ریشه‌ها از سرما محافظت شوند. استفاده از کودهای با درصد پتاسیم بالا که به‌صورت چالکود و برای درختان میوه نیز مصرف می‌شود. به همراه کود حیوانی پوسیده می‌تواند رشد متعادل رویشی و گلدهی مطلوب آن را در پی داشته باشد.

خواص گل ساعتی

درمان اضطراب و افسردگی

گیاه، بذر و میوه گل ساعتی اضطراب و افسردگی را برطرف می‌کند. آلکالوئیدهای موجود در گل ساعتی مانند کریسین و بنزوفلاون (گاما آمینو بوتریک اسید) فعالیت هورمون‌های مغزی را افزایش می‌دهند و می‌توانند سلول‌های عصبی مغز را آرام کنند. دمنوش گل ساعتی مانند گل گاو زبان سیستم عصبی را آرام می‎کند و همچنین به اعصاب کمک می‌کند تا پیام درد را دریافت نکند.

درمان اختلال خواب

اگر مشکل اختلال خواب دارید، دمنوش گل ساعتی را امتحان کنید. گل ساعتی مثل یک دیازپام قوی و شل کننده عضلات عمل می‌کند و می‌تواند شما را به یک خواب عمیق و طولانی فرو ببرد. بهتر است قبل از خواب یک فنجان چای گل ساعتی بنوشید.

کاهش علائم یائسگی

گل ساعتی یک گیاه مفید برای قاعدگی و یائسگی خانم‌ها و کاهش علائم و درد مربوط به آن‌ها است. این گیاه علاوه بر خاصیت آرام‌بخشی علائم یائسگی مثل تعریق شبانه و گرگرفتی را از بین می‌برد.

درمان بیش فعالی

اگر شما یک کودک بیش فعال دارید یا خودتان به این عارضه مبتلا شده‌اید، دمنوش گل ساعتی می‌تواند هورمون‌های بدن شما را تنظیم و بیش فعالی و علائم آن را کنترل کند.

کنترل قند خون با میوه گل ساعتی

پوست میوه گل ساعتی زرد می‌تواند به کاهش مقاومت انسولین در افراد مبتلا به دیابت درجه دو کمک کند. میوه گل ساعتی مثل بامیه به‌عنوان یک جایگزین مناسب برای کنترل قند خون شناخته شده است.

خاصیت ضد سرطانی گیاه و بذر گل ساعتی

ویتکسین و آپیژنین موجود در بذر گل ساعتی اثرات قوی ضد سرطان دارند؛ نوشیدن یک فنجان گل ساعتی به‌صورت روزانه می‌تواند خطر ابتلا به سرطان‌های مختلف مثل سرطان کبد، سرطان روده بزرگ، سرطان سینه و سرطان پروستات را کاهش دهد. همچنین برگ گل ساعتی اثر شیمی درمانی را روی فرد بیمار افزایش می‌دهند و باعث تقویت سیستم ایمنی و دفاعی بدن می‌شوند.

سلامت قلب با دمنوش گل ساعتی

دمنوش گل ساعتی مثل چای ترش، گیاه بابا آدم و دیگر گیاهان دارویی دوست قلب شما است. ویتکسین موجود در گل ساعتی از تصلب شرائین قلب و گرفتگی عروق جلوگیری می‌کند، آپیژنین و کریسین هم خطر حملات قلبی را کاهش می‌دهند.

مضرات گل ساعتی

از جمله عوارض گل ساعتی این که مصرف بیش‌ازحد گل ساعتی یا تداخل دارویی با این گیاه (مثل زعفران) می‌تواند مشکلاتی چون خواب آلودگی، سرگیجه و حالت تهوع را در پی داشته باشد؛ بنابراین در مصرف این دمنوش گیاهی زیاده‌روی نکنید.